Balšin grad

Balšin grad kod Ponara pripada Ilirsko-helenističkom i rimskom periodu, od sredine III – I v.s.e. Iz istog perioda su zakonom zaštićeni arheološki lokaliteti Oblun u Gornjem blatu, nekropola Velje ledine u starom Gostilju i Mljace u Matagužima sa lokacijama Crkvine, Ćurići i Kremenjača.

Grad srušen za vrijeme Turaka: Ne postoje precizni istorijski podaci o periodu nastanka kulturnog dobra Balšin grad, iako predanje ukazuje da su Balšići sagradili grad na ovom mjestu. U periodu turske dominacije grad je srušen, a na njegovim ostacima su podignuti novi objekti. Dominantna pozicija brda Balšin grad bila je od strateškog interesa u praistoriji i srednjem vijeku, a fortifikacioni objekti u njemu su bili dio sistema odbrane koji je kontrolisao zetsku ravnicu.

Govoreći o značaju toponima u preciznijem datovanju istorijskih objekata i događaja Vukić Pulević i Novica Samardžić su u svom radu „CRNOJEVIĆI, BALŠIĆI I PETROVIĆI U TOPONIMIJI CRNE GORE“ zapisali:

“Tokom podužega rada na sakupljanju i izučavanju toponima i legendi vezanih za dinastiju Crnojevića zapazili smo i toponime koji se povezuju s dinastijom Balšića, koja je Zetom/Crnom Gorom vladala prije Crnojevića. Uzgred smo neke od tih toponima zabilježili i prikazujemo ih u ovome prilogu, računajući da mogu poslužiti kao inspiracija i podsticaj budućim onomastičarima da te značajne probleme temeljitije izuče.

U svakom slučaju onomastička građa ove vrste može poslužiti kao svojevrsna dopuna istorijskim izvorima, arheološkim nalazima i upoznavanju bogate graditeljske baštine koju su u nasljeđe ostavili neimari iz vremena vladavine Balšića. I ođe, kao i kod Crnojevića, postoje toponimi s realnim istorijskim utemeljenjem, kao što su nazivi nekih lokacija sa sakralnim objektima, kućama-kulama i dr. Sa druge strane, neki su toponimi plod mašte i označavani su na osnovu legendi i predanja, ali i kao takvi predstavljaju zanimljiva svjedočanstva o vremenu kad su nastajali i motivima imenovanja. Moguć je i transfer: da je toponim nazvan po nekome drugom Balši ili Baoši, a da je kasnije prenesen na vladare iz dinastije Balšića. Sve to usložnjava istraživanja koja zahtijevaju multidisciplinarni prilaz, kako lingvista, tako i istoričara, arheologa, geografa i dr”.

Oni su za toponim i tvrđavu Balšin grad, Bašin grad zapisali da je uzvišenje s ruševinama staroga utvrđenja, na Ponarskoj gori iznad naselja Ponari, Zeta. Njega su po predanju gradili Balšići.

Tako da se danas za kulturno dobro tvrđava Balšin grad koje se nalazi na vrhu istoimenog brda, najčešće navodi da je ime dobila po poznatoj dinastiji Balšića koja je upravljala Crnom Gorom (Zetom) tokom XIV i početkom XV vijeka. Nažalost, o samoj tvrđavi zbog dosadašnje neistraženosti nema puno istorijskih podataka, ali je očigledno da je u doba vladavine Balšića imala važno mjesto u kontroli većeg dijela jezera, kao i doline Zete, s obzirom na njenu dominantnu poziciju u odnosu na Skadarsko jezero.

Sa vrha je odličan pogled na Skadarsko jezero, Žabljak Crnojevića, Lovćen, Vrsutu, Rumiju, Vranjinu, Prokletije, rijeku Moraču, Zetsku ravnicu, naselje Kurioci, Šćepanovu glavicu, Oblun, Malo blato, Bobiju, Ponare..

Na lokalitetu, koji ima dominantan položaj u odnosu na Skadarsko jezero i zetsku ravnicu nalaze se ostaci srednjovjekovnog fortifikacionog objekta, u vidu manje trapezoidne fortifikacije. U jugozapadnom i sjeverozapadnom uglu bedema nalazi se po jedna kružna kula, dok je treća na sjeveru, najvjerovatnije bila kvadratnog oblika . Istočni bedem je očuvan u visini temelja , dok je zapadni očuvan malo više. U jugozapadnom uglu fortifikacije nalazi se prolaz sa stepeništem.

Bolje očuvani ostaci utvrđenja ukazuju na period turske dominacije, dok mjestimično sačuvani stariji zidovi ukazuju na period Balšića. Istočno od srednjovjekovnih objekata nalazi se suvozid, za koji se misli da je moguće bio dio praistorijske fortifikacije.

Na samom platou prilikom jednog od posljednjih rekognosciranja, pronađeni su fragmenti praistorijske i antičke keramike.

Pod zaštitom od 1950. godine: Ipak originalni i primarni oblici, kao i sačuvano prirodno okruženje, daju ovom kulturnom dobru svojstvo autentičnosti tako da iako je kulturno dobro u lošem stanju, može se reći da je sačuvalo značajne elemente po kojima je prepoznatljivo i zbog kojih je rješenjem broj 682 od 04.08.1950. godine, stavljeno pod zaštitu.

Već i sama mogućnost dokumentovanja kulturnog dobra i veza sa vladarskom porodicom Balšića, čini da Balšića grad već posjeduje istorijski značaj i trebalo bi da ima više interesovanja za njegovu sudbinu.

Posebno interesovanje zaslužuje s obzirom na to da ovo kulturno dobro sadrži materijalne ostatke pojedinih istorijskih epoha, i da nije arheološki istraženo, čime Balšića grad ostaje nepoznanica za svoje današnje savremenike . Već smo rekli da se na ovom kulturnom dobru evidentirane helenističke fortifikacije, ali i one iz XV vijeka, koje bi kad bi bile istražene mogle da se prezentiraju sa istovremenim kulturnim dobrima iz njegove okoline, kao što su Oblun i Žabljak Crnojevića.

Fotografisao: Dejan Starcevic, Dejan Starcevic Photography

By, Zeta Travel